Αθλητική τριάδα: μια γυναικεία υπόθεση
Η Αθλητική Τριάδα ή αλλιώς Τριαδικό Σύνδρομο των αθλητριών αναφέρεται σε τρεις αλληλένδετες καταστάσεις,
Διαταραχές λήψης τροφής-Διαταραχές έμμηνου κύκλου-Μειωμένη οστική πυκνότητα,
και αποτελεί παθολογική κατάσταση. Η συχνότητα εμφάνισής της έχει αυξηθεί κατακόρυφα τα τελευταία χρόνια καθώς ολοένα αυξάνετα και ο γυναικείος αθλητικός πληθυσμός.
Παρ’ότι η συμμετοχή σε διάφορα αθλήματα παρουσιάζει εξαιρετικά πλεονεκτήματα για τη γυναίκα και την υγιή αύξηση ενός νέου ατόμου, συχνά, τα όρια της άσκησης γίνονται υπερβολικά με αποτέλεσμα νεαρές αθλήτριες να εκδηλώνουν προβλήματα υγείας σχετιζόμενα με την έντονη άσκηση.
Η αθλητική τριάδα αφορά αθλήτριες που ασχολούνται με την γυμνασιτκή, το μπαλέτο, το πατιναζ, δρόμους μεγάλων αποστάσεων, ποδηλασία, κολύμβηση, αθλήματα στα οποία το σωματικό βάρος αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την επιτυχία.
Αλλά και αθλήτριες πολεμικών τεχνών, ιππασίας και κωπηλασίας όπου το σωματικό βάρος χρησιμοποιείται ως κριτήριο συμμετοχής.
Ας δούμε τις τρεις καταστάσεις με τη σειρά:
1. ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ
Ο όρος διατροφικές διαταραχές υποδηλώνει όλο το φάσμα των εκδηλώσεων μια παθολογικής διατροφικής συμπεριφοράς. Αποτελούν πολυπαραγοντικες ψυχοσωματικές διαταραχές και μεγάλο κεφάλαιο της ψυχικής υγείας που όμως δεν έχουμε την δυνατότητα να αναφερθούμε εκτενώς εδώ.
Συνοπτική περιγραφή
Στον χώρο του αθλητισμού, αν θεωρήσουμε τον όρο ως ένα δίκορφο παγόβουνο, σε κάθε κορυφή βρίσκονται οι Ψυχογενής Ανορεξία και Ψυχογενής Βουλιμία, παθολογικές καταστάσεις με ακριβή περιγραφή.
Το υπόλοιπο ”παγόβουνο” συμπληρώνουν αμέτρητες συμπεριφορες και καταστάσεις, που είτε δεν πληρούν τα ακριβή κριτήρια των ”κορυφών” είτε αποτελούν μεμονομένες περιπτώσεις.
Στον αθλητισμό χρησιμοποιείται και ο όρος ”αθλητική ανορεξία”, anorexia athletica, ωστε να διαχωριστεί η παθολογική αυτή διαταραχή από τις διατροφικές διαταραχές που σχετίζονται με την επιδίωξη διατήρησης μικρού σωματικού βάρους για την επίτευξη υψηλών αθλητικών επιδόσεων. Τα κριτήρια διάγνωσης της αθλητικής ανορεξίας είναι: η επιδίωξη τελειότητας της σωματικής ικανότητας και των σωματικών ενεργειών, η ανταγωνιστικότητα, τα υψηλά προσωπικά κίνητρα, οι διαταραχές έμμηνου ρύσεως και η επιλογή μια τουλάχιστον ακατάλληλης μεθόδου απώλειας βάρους όπως η ασιτία, τα χάπια για δίαιτα, τα διουρητικά, τα καθαρτικά και η πρόκληση εμετών.
Χαρακτηριστικά αναφέρεται έρευνα όπου έλαβαν μέρος 487 νεαρές αθλήτριες υψηλού επιπέδου ηλικίας 9-18 ετών, το 62% παρέλειπε γεύματα, το 77% τρεφόταν με γεύματα μικρότερα των κανονικών με σκοπό την απώλεια βάρους, το 12,7% προκαλούσε έμετο, το 2,5% χρησιμοποιούσε καθαρτικά και το 1,5% διουρητικά.
Αίτια
Στην πραγματικότητα όλες οι διατροφικές διαταραχές είναι ψωχοσωματικές διαταραχές που οφείλονται σε παράγοντες βιολογικούς, ψυχολογικούς, διαπροσωπικούς και κοινωνικοπολιτικούς όπως:
- Η έναρξη δίαιτας σε πολύ μικρή ηλικία ύστερα από σύσταση των προπονητών προκειμένου την βελτίωση της εμφάνισης.
- Η έναρξη ειδικής προπόνησης για κάποιο αγώνισμα από μικρή ηλικία χωρίς να διερευνάται εαν ο σωματότυπος που θα αναπτυχθεί κατά την ενηλικίωση θα είναι ο κατάλληλος για το αγώνισμα που έχει προεπιλεγεί.
- Η προσπάθεια για την ”δημιουργία” του κατάλληλου σωματότυπου (όχι απαραίτητα σύστασης σώματος) για κάποιο αγώνισμα χωρίς αυτός δεν υπάρχει.
- Το έλλειμμα έγκυρων γνώσεων σχετικά με το σωστό τρόπο απώλειας βάρους ή ακόμα περισσότερο σχετικά με το σωστό τρόπο απώλειας σωματικού λίπους.
- Η αλλαγή ή η απώλεια προπονητή, την παρουσία του οποίου η αθλητρια θεωρούσε εξέχουσας σημασίας για την καριέρα της ή η επιστροφή από ασθένεια ή τραυματισμό που είχαν ως αποτέλεσμα την ανικανότητα της αθλήτριας να προπονηθεί σε υψηλό επίπεδο.
- Όσον αφορά τους βιολογικούς παράγοντες μπορεί να υπάρχει κάποια εκ γενετής προδιάθεση που εστιάαζεται στη λειτουργία του υποθάλαμου ο οιποίος ρυθμίζει βασικές λειτουργίες του σώματος όπως η όρεξη, το βάρος, η θερμοκρασία και γενικότερα η ομοιόσταση. Επίσης, αναφέρεται στατιστικά υψηλή συσχέτιση της ορμόνης γρελίνης με την νευρική ανορεξία.
- Γενικά, πάντως, τα άτομα με υψηλούς στόχους που επιδιώκουν την επιτυχία, όπως όσοι αθλούνται σε επίπεδο πρωταθλητισμού, συχνά παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές.
Συμπτώματα
Οι διατροφικές διαταραχές οδηγούν την αθλήτρια σε κακή κατάσταση θρέψης.
Οι ανορεκτικού τύπου διαταραχές επιφέρουν σημαντικές επιπτώσεις στο ορμονικό σύστημα εξαιτίας του χαμηλού σωματικού λίπους (όχι τόσο του διαιτητικού).
Οι βουλιμικού τύπου διαταραχές επιφέρουν κυρίως ηλεκτρολυτικές διαταραχές.
Πρέπει να υπογραμμιστεί όμως, πως πάνω απ’όλα συντηρούν το άτομο σε καταστάσεις που φθείρουν τον ψυχολογικό κόσμο του.
Γενικά, αναφέρονται οι επιπτωσεις στην ομαλή Φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος:
- Χαμηλότερο μεταβολικό ρυθμό εξαιτίας απώλειας μυικής μάζας αλλά και (στις ανορεκτικού τύπου διαταραχές) ανικανότητας σύνθεσης των θυρεοειδικών ορμονων.
- Πτώση της θερμοκρασίας του σώματος εξαιτίας χαμηλού ποσοστού λίπους σώματος, διαταραχή της λειτουργίας του υποθάλαμου ή του θυρεοειδούς αδένα.
- Μείωση της συχνότητας του καρδιακού ρυθμού,υπόταση ή αρρυθμίες.
- Τάση για εύκολη κούραση και υπνηλία.
- Σιδηροπενική αναιμία.
- Δέρμα σκληρό, ξηρό και ευαίσθητο κυρίως εξαιτίας της απουσίας της προστατευτικής ιδιότητας του λίπους αλλά και έλλειψης βιταμινών και μετάλλων. Αντίστοιχα αναφέρεται κακή υγεία μαλλιών.
- Περιορισμένη αμυντική ικανότητα και αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης λοιμώξεων.
- Στοματικές φθορές όπως διόγκωση των σιελογόνων αδένων, ουλίτιδες και φθορές στην αδαμαντίνη των δοντιών ή και ρήξη οισοφάγου εξαιτίας των εμετων (όξινο γαστρικό περιεχόμενο).
2. ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΜΜΗΝΟΥ ΚΥΚΛΟΥ
Η φυσιολογία της ορμονικής ρύθμισης του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος είναι σύνθετη και ελέγχεται αυστηρά. Δεν θα αναφερθούμε εκτενώς στον φυσιολογικό ορμονικό κύκλο καθώς(βλέπε εικόνα πάραυτα) είναι ποικιλοι οι παράγοντες που τον επηρεάζουν και δεν αυτός ο στόχος μας εδώ. Αναφέρονται ονομαστικά οι ορμόνες GnRH, FSH, LH οι οποίες επηρεάζουν την παραγωγή και έκκριση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης.
Συνοπτική περιγραφή
Οι διαταραχές έμμηνου κύκλου αναφέρονται σε οποιαδήποτε διαταραχή της φυσιολογικής περιδου. Η πλήρης απώλεια ορίζεται ως αμηνόρροια και διακρίνεται σε πρωτογενή και δευτερογενή.
Η πρωτογενής αμηνόρροια αφορά σε γυναίκες που δεν εμφάνισαν ποτέ περίοδο μέχρι την ηλικία των 14 ετών ή μετά από τρία χρόνια από την φυσιολογική εμφάνιση μαστών.
Η δευτερογενής αμηνόρροια αφορά σε γυναίκες που έχουν αναπτύξει κύκλο έμμηνου ρύσεως αλλά δεν παρουσιάζουν έμμηνο ρύση για τουλαχιστον 6 μήνες ή έχουν ”χάσει” τουλάχιστον 3 κύκλους.
Χαρακτηριστικά αφέρεται πως το ποσοστό της αθλητικής αμηνόρροιας σε πληθυσμό νεαρών αθλητριών αγγίζει το 44%.
Αίτια
Πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα έχουν προσεγγίσει το μηχανισμό πρόκλησης αθλητικής αμηνόρροιας και περιλαμβάνει πολλαπλές παραμέτρους, όπως είναι οι εξής:
- Η έντονη και εξαντλητική προπόνηση κατά την οποία παρατηρείται ακανόνιστη έκκριση GnRH λόγω υψηλού επιπέδου αδρεναλίνης που εκκρίνεται κατά την άσκηση.
- Το στρες που αποτελεί παράγοντα που καταπονεί σωματικά και ψυχικά την αθλήτρια. Σαν στρες, οι φυσιολόγοι περιγράφουν γενικά οποιοδήποτε ερέθισμα που τελικά οδηγεί σε απάντηση του οργανισμού με αύξηση της έκρισης της κορτιζόλης, της αδρεναλίνης (επινεφρίνη) και της νορεπινεφρίνης. Η διαδικασία άθλησης από μόνη της για τον οργανισμό είναι ερέθισμα που απαιτεί την ανταπόκρισή του μέσω απελευθέρωσης αυτών των ορμονών. Ο ακριβής μηχανισμός ανάμεσα στην πρόκληση αμηνόρροια και τις ορμόνες του στρες δεν είναι γνωστή αλλά γυναίκες με διαταραγμένο κύκλο παρουσιάζουν αυξημένα επίπεδα των ορμονών αυτών σε ηρεμία.
- Η μη ισορροπημένη διατροφή, ο υποσιτισμός, η έλειψη σιδήρου και ψευδαργυρου.
- Η εμφάνιση αθλητικής αμηνόρροιας σχετίζεται και με τα μειωμένα επίπεδα σωματικού λίπους καθώς οι φυλετικές ορμόνες είναι λιπώδους φύσεως. Πάραυτα, δεν είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, δηλαδή χαμηλά ποστά λίπους οδηγούν σε αμηνόρροια, καθώς η διαταραχή του κύκλου είναι πολύ πιο σύνθετα ρυθμιζόμενη αλλά και πολύ ιδιοσυγκρασική. Εξάλλου, υπάρχουν αθλήτριες με φυσιολογικά ποσοτά λίπους που έχουν αμηνόρροια και αθλήτριες με πολύ χαμηλά ποσοτά λίπους που έχουν φυσιλογικό κύκλο.
- Η χρήση ενέσιμων μορφών προγεστερόνης για αντισύλληψη.
- Οι διαταραχές ύπνου επίσης διαταράσουν τον έμμηνο κύκλο.
3. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΟΣΤΙΚΗ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑ
Η μειωμένη οστική πυκνότητα, το τρίτο μέρος του τριαδικού συνδρόμου, αναφέρεται στην πρόωρη και προοδευτική απώλεια της οστικής ουσίας του σκελετού, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την ελάττωση της μηχανικής αντοχής των οστών, το χαμηλό ποσοστό οστικής μάζας και την άυξηση της πιθανότητας πρόκλησης καταγμάτων. Σε προχωρημένο επίπεδο μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση.
Αξίζει να αναφέρουμε πως η οστική μάζα αυξάνεται προοδευτικά από την αρχή της ζωής και η κορύφησή της λαμβάνει χωρα στην ηλικία των 20-30 χρόνων. Η ποσότητα όμως οστικής μάζας που εναποτίθεται μεταξύ 18-25 ετών είναι αρκετά μικρή σε σχέση με αυτή μέχρι τα 18 έτη. Από την ηλικία των 30 ετών η οστική μάζα μειώνεται κατά 0,3-0,5% το χρόνο αλλά από την εμμηνόπαυση και έπειτα η απώλεια είναι ραγδαία.
Η άσκηση και κυρίως η άσκηση με βάρη είναι θετικός παράγοντας άυξησης της οστικής μάζας. Πάραυτα, η υπερβολική άσκηση σε συνδυασμό με μειωμένη πρόσληψη κυρίως ασβεστίου, βιταμινής D και γενικότερα κακής κατάστασης θρέψης οδηγούν σε φθορά των οστών και μείωση της οστικής πυκνότητας.
Μια νεαρή αθλήτρια είναι δυνατό να αναπτύξει οστική πυκνότητα μιας 60χρονης φυσιολογικής γυναίκας χάνοντας οστική μάζα 2-6% το χρόνο με την συνολική απώλεια να φτάνει το 25%!.
Τα συνηθέστερα προβλήματα περιλαμβάνουν προβλήματα επιγονατίδας, ρήξη πρόσθιων χιαστών συνδέσμων, κάταγμα λεκάνης ή κάταγμα ισχίου.
Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη οστεοπενίας ή ακόμα και οστεοπόρωσης είναι κυρίως δύο:
- Αμηνόροια και χαμηλό ποσοστό οιστρογόνων. Ο προστατευτικός ρόλος των οιστρογόνων στην υγεία των οστών είναι καθοριστικός και σύνθετος. Γενικά, η απώλεια οιστρογόνων έχει διπλή επίδραση στα οστά. Η εντερική και νεφρική ομοιόσταση ασβεστίου είναι λιγότερο αποδοτική με αποτέλεσμα την αυξημένη πρόσληψη ασβεστίου από τα οστά (ως αποθήκες ασβεστίου). Η ανεπάρκεια οιστρογόνων επιτρέπει στους οστεοκλάστες να επαναρροφούν το οστό με μεγάλη ικανότητα.
- Διατροφικές διαταραχές, κακή κατάσταση θρέπψης, υποσιτισμός και μειωμένη πρόσληψη ασβεστίου.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Τα σημαντικότερα προβλήματα του τριαδικού συνδρόμου είναι η ανωοθυλακιορρηξία, οι διαταραχές του κύκλου, η αμηνόρροια, η οστεοπόρωση, η αυξημένη πιθανότητα πρόκλησης καταγμάτων, οι διαταραχές στον ψυχικό κόσμο του ατόμου και η μελλοντική μείωση των αθλητικών επιδόσεων.
Διαταραχή έμμηνου κύκλου
Η επαναφορά του έμμηνου κύκλου απαιτεί πολύ χρόνο(ίσως και χρόνια), μείωση των καταστάσεων στρες (ψυχολογικών και σωματικών όπως η άσκηση σε περίπτωση που υπερβαίνει τα όροα) αλλά πολύ συχνά και ορμονική θεραπεία.
Είναι εγκληματικό να παραβλέπεται, τόσο από τον κοινωνικό περίγυρο αλλά κυρίως από την ίδια την αθλήτρια, ως κατάσταση δεδομένη λόγω του αθλητισμού. Η έγκαιρη αντιμετώπιση υπό την καθοδήγηση γυναικολόγου είναι απαραίτητη για την μειμένη οστική φθορά τουλάχιστον.
Μειωμένη Οστική πυκνότητα
Δυστυχώς η οστική πυκνότητα δεν αυξάνεται παρά μόνο εφόσον ακολουθηθεί αυστηρή ορμονική θεραπεία αλλά και πάλι με κύριο στόχο την μείωση της συχνότητας φθοράς. Παράλληλα όμως αυξημένο κίνδυνο νεοπλασιών στους μαστούς.
Διατροφικές διαταραχές
Οι διατροφικές διαταραχές, ως ψυχικής φύσεως ασθένειες, για την θεραπεία τους απαιτούν την συμβολή επαγγελματικής ψυχολογικής παρακολούθησης.
Η Διατροφική Αντιμετώπιση για την επαναφορά καλής κατάστασης θρέψης και υψηλών επιπέδων υγείας κρίνεται αναγκαία. Εξάλλου, με την σωστή καθοδήγηση οι διατροφικοί στόχοι μπορεί να επιτευθχουν με μειωμένο κίνδυνο σοβαρότερων επιπλοκών στην σωματική και ψυχολογική υγεία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Οι αξιόλογες αθλητικές επιδόσεις συχνά συνοδεύονται από σημαντικές επιπτώσεις. Το κόστος των επιπτώσεων αυτών δεν περιορίζεται απλά στην ”προσωπική επιλογή κοινωνικών θυσιών” αλλά σε πραγματικές, άμεσες ή μακροπρόθεσμες σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία της γυναίκας αθλήτριας. Η γρήγορη αναγνώριση του προβλήματος και η παρακολούθηση του γυναικείου αθλητικού κόσμου κρίνεται αναγκαία σε κάθε έντονη αθλητική προετοιμασία.
Βιβιογραφία
1.Sports Nutrition: Handbook of Sports Medicine and Science, Ronald J.Maughan, Louise M. Burke
2. Nutrition for Health, Fitness and Sport, Melvin H. Williams
3. Κλινική Διαιτολογία και Διατροφή με στοιχεία παθολογίας, Α. Ζαμπέλας
4. Το «τριαδικό σύνδρομο της αθλήτριας»: Διατροφικές διαταραχές – αμηνόρροια – οστεοπόρωση, Μ. Πολυκανδριώτη, Α.Tσάμη
Υ.Σ. : Όλες εσείς εκεί έξω που αγαπάτε τον αθλητισμό, αναγνωρίστε έγκαιρα τα σημάδια σε εσας ή τις φίλες σας και συνειδητοποιημένα προτρέψτε για την σωστή αντιμετώπιση ή την πρόληψη της Αθλητικής Τριάδας…
